وزیر خارجه ایران در حالی دوشنبه 27 ژوئن با سفر به آنکارا با همتای تُرک خود و رئیس جمهور ترکیه دیدار کرد که این سفر به دلیل تحولات اخیر در منطقه حائز اهمیت است.
استانبول/ سرهان آفاجان*
حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران در حالی دوشنبه 27 ژوئن با سفر به آنکارا با مولود چاووش‌اوغلو، همتای تُرک خود و رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه دیدار کرد که این سفر به دلیل تحولات اخیر در منطقه حائز اهمیت است.
البته سفر امیرعبداللهیان به آنکارا پیشتر برای چند بار به تعویق افتاده بود. طی هفته های اخیر تحولاتی چون عملیات احتمالی ترکیه در شمال سوریه، مرگ مشکوک شماری از نظامیان و فعالان بخش صنایع دفاعی و هسته‌ای ایران و نشانه رفتن انگشت اتهام مقامات ایرانی به سوی اسرائیل و ادعای مقامات اسرائیلی درباره احتمال ترور و ربوده شدن شهروندان این کشور در خاک ترکیه توسط عوامل ایران باعث ایجاد برخی گمانه زنی‌ها درباره تاثیر احتمالی این رویدادها بر روابط تهران و آنکارا شده بود.
از سوی دیگر، پس از روی کار آمدن ابراهیم رئیسی در اواسط تابستان سال گذشته، روابط دوجانبه و دیدارها میان مقامات ترکیه و ایران شاهد روندی نسبتا کاهشی بوده است. می‌توان گفت، وجود برخی اختلاف نظرها و مشکلات بین دو کشور یکی از عوامل مهم پایین بودن نسبی سطح روابط و کاهش دیدارهای سطح بالا میان تهران و آنکارا طی یکسال گذشته بوده است.
آیا امکان دستیابی ایران و ترکیه به حداقلی از تفاهم وجود دارد؟
سطح روابط میان ترکیه و ایران کاهش یافته و به نظر می‌رسد مقامات دو کشور نیز امید چندانی نسبت به افزایش سطح روابط در کوتاه مدت ندارند. در همین رابطه چاووش‌اوغلو طی نشست خبری مشترک با همتای ایرانی خود بر کاهش دیدارهای دو جانبه طی ماه‌های اخیر و فاصله زیاد مراودات تجاری تا رسیدن به هدفگذاری تجارت دوجانبه 30 میلیارد دلاری، تاکید کرد. همچنین امیرعبداللهیان نیز تنها به اظهارات کلی درباره قصد ایران به منظور تعمیق روابط با کشورهای همسایه بسنده کرد.
اگر چه هم‌اکنون شاهد تحولات جدی و مهمی در عراق و سوریه هستیم، عدم اظهار نظرهای دقیق و مشخص از سوی وزرای خارجه ایران و ترکیه در نشست خبری مشترک در این باره نیز موضوع قابل توجه دیگری است. باید خاطر نشان ساخت که هر دو کشور در شرایط کنونی دارای اولویت‌های متفاوتی در سیاست خارجی خود هستند. از سویی ترکیه وارد روند ترمیم و بهبود روابط خود با کشورهای منطقه از جمله عربستان سعودی و اسرائیل است و از سوی دیگر بر اساس نگرانی‌های خود نسبت به عضویت فنلاند و سوئد در ناتو در حال رایزنی‌های گسترده با کشورهای اروپایی و آمریکا است.
از سوی دیگر، ایران نیز تلاش دارد مذاکرات هسته‌ای را که از ماه می گذشته متوقف شده‌اند را به نتیجه برساند. وزیر امور خارجه ایران در همین راستا پیش از سفر به آنکارا در تهران با جوزف بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا دیدار و بر عزم کشورش نسبت به رسیدن به توافقی در چارچوب برجام تاکید کرد. می‌توان گفت که تمرکز
تهران و آنکارا بر موضوعات متفاوت طی ماه‌های اخیر یکی از عوامل کاهش سطح روابط دوجانبه است.
نمی‌توان در کوتاه مدت امید زیادی نسبت به بازگشت سطح روابط میان ایران و ترکیه به سطح سال 2017 که با آغاز روند آستانه با حضور روسیه وارد فاز جدیدی شد، داشت. البته عدم موفقیت روند آستانه در ایجاد صلح کامل در سوریه و رفع نگرانی‌های امنیتی ترکیه نیز باعث تغییر نگاه و سطح اطمینان آنکارا به تهران شده است. از این میان چیزی که باقی می‌ماند، روابط کلاسیک و تاریخی دو کشور براساس رویکرد امنیت محور است. به نظر می‌رسد سیاست‌ها و نگرانی‌های امنیتی دو کشور شکل دهنده اصلی روابط میان ایران و ترکیه طی ماه‌های آتی باشند. شاید به همین دلیل نیز بود که وزرای خارجه دو کشور در نشست مشترک مطبوعاتی در آنکارا بر مسائل امنیتی تاکید کردند. چاووش‌اوغلو در این باره بر «اهمیت همکاری دو کشور همسایه در موضوع مبارزه با تروریسم» تاکید کرد و امیرعبداللهیان نیز گفت که «امنیت ترکیه به معنای امنیت ایران است».
علاوه بر این جملات کلی و دیپلماتیک، وزرای خارجه دو کشور در نشست خبری فوق پیام‌های مشخص و روشن‌تری نیز مخابره کردند. در همین رابطه چاووش‌اوغلو گفت «در این دیدار انتظارات مشخص خود را نیز مطرح کردیم» وی افزود «تروریسم دشمن مشترک همه ما است». از سوی دیگر امیرعبداللهیان نیز تاکید کرد که کشورش «چیزی جز آرزوی خیر برای منطقه و کشور دوست و برادر (ترکیه) ندارد.»
گفتنی است که طی سال‌های اخیر در آنکارا نسبت به تهران دیدگاهی مبتنی بر اینکه، «ایران نه تنها از مبارزه ترکیه با گروه‌های تروریستی حمایت نمی‌کند، بلکه رویکرد مثبتی نسبت به نگرانی‌های امنیتی ترکیه نیز ندارد» حاکم است. از سوی دیگر، ایران نیز نگاهی منفی نسبت به توسعه روابط میان ترکیه و اسرائیل دارد.
روابط دوجانبه ایران و ترکیه به کدام سمت می‌رود؟
هم اکنون شاهد روندی واقعگرایانه در مناسبات میان ترکیه و ایران هستیم. از سویی نیز نمی‌توان انتظار رشد قابل توجه سطح روابط اقتصادی و تجاری میان دو کشور که به دلیل برخی موانع در سطح مشخصی متوقف شده را داشت. اگر چه دو کشور پتانسیل بالایی برای استفاده از آن برای حل و فصل بحران سوریه دارند، اما در شرایط کنونی این مساله نیز تا حد زیادی منتفی است. با این حال، می‌توان نسبت به همکاری دو کشور در حوزه امنیتی خوشبین بود. چاووش‌اوغلو با اشاره به اینکه نوبت میزبانی ایران از جلسات شورای عالی همکاری‌های راهبردی رسیده است، بر اهمیت تشکیل این نشست تاکید کرد. به نظر می‌رسد در نشست آتی این شورا به میزبانی ایران، مسائل امنیتی در راس کار مقامات دو کشور قرار گیرد.
وزیر خارجه ایران نیز در نشست خبری مشترک با همتای تُرک خود در آنکارا با تاکید بر اینکه تهران نگرانی‌های امنیتی آنکارا و حتی تمایل ترکیه نسبت به اجرای عملیاتی ویژه را درک می‌کند، افزود: معتقد هستیم که نگرانی‌های امنیتی طرف تُرک و دوستان تُرکمان باید فورا برطرف شود.
البته در آنکارا همچنان این تفکر که ایران به حد مناسب و کافی متوجه خواسته‌ها و نگرانی‌های امنیتی ترکیه نیست، وجود دارد. با این حال سخنان امیرعبداللهیان در این رابطه در آنکارا مهم و قابل توجه بودند. البته اقدامات و رویکرد عملی تهران در این مورد مهم‌تر از اظهارات مقامات این کشور خواهد بود. با این حال دلایل و شواهد کافی برای خوشبینی درباره این مساله نیز وجود ندارد. در صورتی که ایران به درک بهتری از نگرانی‌های امنیتی ترکیه در مناطق شمالی سوریه و عراق دست یابد و تلاش‌های خود نسبت به تضعیف روند مبارزه ترکیه با گروه‌های تروریستی پ.ک.ک، پ.ی.د و داعش در این مناطق را متوقف کند، می‌توان انتظار بهبود نسبی روابط میان دو کشور را داشت.
باید تاکید کرد که اگرچه سفر وزیر امور خارجه ایران در چنین شرایطی به آنکارا بسیار مهم بود اما روند اصلی روابط میان دو کشور را اقدامات عملی شکل خواهند داد.
* سرهان آفاجان، دانشیار دانشکده مطالعات خاورمیانه و کشورهای اسلامی دانشگاه مرمره
* نکات مندرج در این مقاله بیانگر دیدگاه نویسنده بوده و الزاما رویکرد خبرگزاری آناتولی نیست.
منبع : خبرگزاری آناتولی
Visits: 1
